تعریف آسیب مچ پا

آسیب مچ پا یکی از شایع‌ترین آسیب‌های عضلانی-اسکلتی است که با کشیدگی یا پارگی رباط‌های مچ پا همراه است. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که مچ پا از دامنه طبیعی حرکت خود خارج شود و اغلب در بین افراد فعال و ورزشکاران دیده می‌شود.

شیوع و آمار

• مچ پا دومین مفصل پرتکرارترین آسیب در ورزش است.
• ۸۵٪ آسیب‌های مچ پا مربوط به رباط‌های جانبی (لترال) است.
• زنان در معرض خطر بیشتری برای این آسیب نسبت به مردان هستند.
• در آمریکا، هزینه کلی آسیب‌های مچ پا به ۲ میلیارد دلار می‌رسد.
• ورزش‌های داخلی مانند بسکتبال با ۷ مورد در هر ۱۰۰۰ نفر-درمعرض-خطر، بیشترین خطر را دارند.

آناتومی بالینی مچ پا

رباط‌های جانبی (لترال)

• رباط قدامی تالوفیبولار (ATFL): متداول‌ترین رباط آسیب‌دیده در فلتکشن گیاهی مچ.
• رباط کالکانئوفیبولار (CFL): در بروز ناپایداری مچ نقش دارد.
• رباط خلفی تالوفیبولار (PTFL): نادرترین آسیب در مچ.

رباط دلتایی (درونی)

• تشکیل شده از چهار رباط: PTTL، TCL، TNL، ATTL
• در حرکات پرونیشن و چرخشی زانو آسیب می‌بیند.

رباط سیندسیز (مچ بالا)

• رباط قدامی تیبیوفیبولار تحتانی (AITF)
• رباط عرضی تیبیوفیبولار
• غشای بین‌استخوانی
• فقط ۱-۱۱٪ آسیب‌های مچ را شامل می‌شود.

انواع آسیب مچ پا

آسیب لترال (واروسیون)

• شایع‌ترین نوع (۸۵٪ موارد)
• در اثر چرخش پاشنه به داخل رخ می‌دهد.
• ورزش‌هایی مانند فوتبال، والیبال و بسکتبال خطر بیشتری دارند.

آسیب مدیال (اورسیون)

• ناشی از چرخش پاشنه به بیرون
• در اثر گذاشتن پا روی پای دیگری در ورزش ایجاد می‌شود.

آسیب سیندسیز (مچ بالا)

• در اثر اورتیکسیون و دورسی‌فلکسیون شدید
• در ۰.۵٪ آسیب‌های بدون شکستگی رخ می‌دهد.

علائم و درجه‌بندی آسیب

علائم شایع

• درد در هنگام تحمل وزن
• تورم سریع (تا چند ساعت)
• کبودی و حساسیت لمسی
• کاهش دامنه حرکتی

درجه‌بندی آسیب

1. درجه ۱: کشیدگی خفیف بدون ناپایداری
2. درجه ۲: پارگی جزئی با تورم و ناپایداری متوسط
3. درجه ۳: پارگی کامل با ناپایداری شدید

اهمیت درمان مناسب

درمان نامناسب آسیب مچ پا می‌تواند به:

• درد مزمن و ناپایداری
• خطر بیشتر بازگشت آسیب
• کاهش عملکرد ورزشی

هدف از درمان:

• کاهش درد و تورم
• بازیابی دامنه حرکتی
• تقویت عضلات جبران‌کننده

نقش جامع فیزیوتراپی در بهبودی از آسیب مچ پا

فیزیوتراپی نه تنها یک روش درمانی، بلکه ستون اصلی توانبخشی مچ پا محسوب می‌شود. این فرآیند چندمرحله‌ای با هدف بازگرداندن عملکرد طبیعی مچ، پیشگیری از عود آسیب و بهبود کیفیت زندگی بیمار طراحی شده است. مراحل کلیدی درمان شامل:

۱. ارزیابی اولیه دقیق

• تشخیص شدت آسیب: استفاده از تست‌های بالینی (مانند Anterior Drawer Test) و تصویربرداری (MRI در صورت نیاز) برای تعیین درجه آسیب (درجه ۱ تا ۳).
• شناسایی نقاط ضعف: بررسی تعادل، نیروی عضلانی و موبیلیتی مفصلی مجاور (زانو و مچ پا).
• بررسی الگوی راه رفتن: شناسایی اختلالات بیومکانیکی که می‌توانند خطر عود آسیب را افزایش دهند.

۲. تمرینات دامنه حرکتی (ROM)

• هدف: جلوگیری از سفتی مفصلی و بهبود انعطاف‌پذیری.
• روش‌ها:
  • حرکات آزاد انگشتان پا و مچ (در مرحله حاد)
  • استفاده از مقاومت کش‌های تراکنشی برای تقویت عضلات دورکننده
  • درمان دستی توسط فیزیوتراپیست برای رفع محدودیت‌های مفصلی
• نکته مهم: انجام تمرینات در محدوده بدون درد برای جلوگیری از تشدید التهاب.

۳. تمرینات تقویتی هدفمند

• عضلات هدف: تقویت عضلات تیبیالیس قدامی، فیبرولار طولانی و عضلات ساق پا که نقش اصلی در پایداری مچ دارند.
• روش‌ها:
  • تمرینات مقاومتی با وزن بدن (مانند پاشنه بالا آوردن)
  • استفاده از تجهیزات (مانند کش‌های مقاومتی، توپ تعادلی)
  • تمرینات آیزومتریک در ابتدای دوره و پیشرفت به حرکات دینامیک
• نتیجه: افزایش پایداری مچ و جبران ناپایداری ناشی از آسیب رباطی.

۴. تمرینات تعادل و حس‌های عمقی (Proprioception)

• هدف: بازیابی قدرت مغز در کنترل موقعیت مچ بدون نیاز به دید.
• روش‌ها:
  • ایستادن روی یک پا روی سطوح نرم (مانند بالشتک تعادلی)
  • تمرینات چر

    مرحله‌بندی فیزیوتراپی

    1. مرحله حاد (روز ۱-۳): کنترل درد و تورم با RICE (استراحت، یخ، فشار، بلند کردن)
    2. مرحله بهبودی (هفته ۱-۴): حرکات آزاد، تقویت عضلات تیبیالیس قدامی و فیبرولار
    3. مرحله تقویتی (هفته ۴-۸): تمرینات مقاومتی و تعادلی
    4. مرحله عملکردی (هفته ۸-۱۲): تمرینات ورزشی خاص و تست‌های پرش/چرخش
    5. مرحله بازگشت (پس از ۳ ماه): بازیابی کامل فعالیت‌های قبل از آسیب

    مدت زمان فیزیوتراپی

    • حداقل ۶-۸ هفته برای آسیب‌های خفیف
    • ۳-۶ ماه برای پارگی‌های کامل
    • عوامل موثر: شدت آسیب، رعایت برنامه تمرینی، وضعیت عمومی بیمار

    زمان شروع تمرینات

    تمرینات را باید زودهنگام شروع کرد:

    • روز ۱-۳: حرکات آزاد انگشتان پا و تمرینات تنفسی
    • روز ۳-۷: تمرینات انقباض ایزومتریک
    • هفته ۲: حرکات آزاد مچ با دامنه محدود

    نتیجه‌گیری

    آسیب مچ پا یک آسیب شایع است که با درمان مناسب و فیزیوتراپی دقیق می‌تواند بهبود یابد. یک رویکرد چندمتخصصی شامل:

    • تشخیص دقیق با استفاده از تست‌های بالینی و MRI
    • درمان شخصی‌سازی شده بر اساس درجه آسیب
    • فیزیوتراپی مرحله‌ای با نظارت متخصص

    اگر مشکوک به آسیب مچ پا هستید، فوراً به متخصص مراجعه کنید تا برنامه‌ای متناسب با سبک زندگی خود طراحی کنید.